W ostatnim czasie w wielu uczelniach toczą się ożywione dyskusje dotyczące obowiązków uczelni, jakie pojawiły się w związku ze zmianami ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich. Obowiązki te dotyczą nie tylko weryfikacji w Rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym członków wspólnoty uczelni mających kontakt z małoletnimi, ale także konieczności wprowadzenia standardów ochrony małoletnich.
Na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości opublikowano wyjaśnienia do ustawy o ochronie dzieci – zob. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/pytania-do-ustawy-o-ochronie-dzieci2
Z kolei w dniu 19 czerwca pojawiły się także wyjaśnienia MEN w sprawie stosowania nowych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich – zob. https://kuratorium.krakow.pl/wyjasnienia-men-w-sprawie-stosowania-nowych-przepisow-ustawy-o-przeciwdzialaniu-zagrozeniom-przestepczoscia-na-tle-seksualnym-i-ochronie-maloletnich/
Skąd to całe zamieszanie?
Obowiązki uczelni w zakresie ochrony małoletnich, a więc osób, które nie ukończyły 18 roku życia aktualnie wynikają z przepisów ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 560, dalej jako ustawa o ochronie małoletnich).
15 lutego br. weszła w życie ważna zmiana nowelizacja określana jako tzw. „ustawa Kamilka” (ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2023 r. poz. 1606), która zobligowała placówki, instytucje i podmioty edukacyjne do wdrożenia odpowiednich standardów ochrony mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony dzieci i młodzieży.
Zob. m.in. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-kamilka--standardy-ochrony-maloletnich).
Celem powyższych regulacji było m.in.
Obowiązkowa weryfikacja dotyczy nie tylko pracowników uczelni, lecz także osób prowadzących zajęcia w oparciu o umowy cywilnoprawne.
Ponadto, na mocy art. 10 nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zobowiązano podmioty wymienione w art. 22b ust. 1 oraz art. 22c ust. 3 o ochronie małoletnich do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ww. nowelizacji, czyli nie później niż z dniem 15 sierpnia br.
Wątpliwym jest natomiast, czy powyższa ustawa wprowadza takie obowiązki względem studentów, doktorantów oraz innych osób wykonujących na Uczelni czynności wskazane w ww. ustawie.
Dyskusje dotyczą nie tylko kwestii tego, czy uczelnie w ogóle mają obowiązek wprowadzenia powyższych standardów, ale także obowiązków, jakie nakłada art. 21 ww. ustawy nie tylko wobec uczelni i osób prowadzących zajęcia z małoletnimi, ale także wobec osób, które podczas realizacji kształcenia na uczelni będą wykonywać czynności związane z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi. Będzie to zatem dotyczyć przede wszystkim studentów, doktorantów oraz uczestników studiów podyplomowych oraz innych form kształcenia.
Wątpliwości pojawiły się w związku z brakiem wskazania wprost w art. 21 oraz w art. 22b ust. 1 ustawy dotyczącej ochrony małoletnich uczelni jako podmiotu, który zobowiązany jest wprowadzić stosowne procedury na uczelni.
Ustawa nie przesądza bowiem w sposób kategoryczny, czy na uczelniach, a jeśli tak, to których, czy też w ramach których kierunków studiów, ciążą obowiązki wskazane w art. 21 ust. 2-8 ustawy o ochronie małoletnich.
Głębsza analiza przepisów ustawy o ochronie małoletnich, zwłaszcza w kontekście jej celów, powinna prowadzić do wniosku, że uczelnie także zostały objęte zakresem jej regulacji. Nie ma bowiem cienia wątpliwości, że w uczelni jest prowadzona ww. działalność związana z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawnianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich lub z opieką nad nimi.
Zatem obowiązkowi weryfikacji powinni podlegać nauczyciele akademiccy oraz inne osoby prowadzące zajęcia ze studentami, w tym także doktoranci, jeśli takie zajęcia prowadzą. Nie jest jednak jasne, czy to jedyna grupa pracownicza – jak należy bowiem postąpić w przypadku już zatrudnionych pracowników dziekanatów, sekretariatów, czy osób zaangażowanych w organizację wydarzeń dla uczniów szkół, oraz innych imprez o charakterze promocyjnym, popularnonaukowym, czy upowszechniającym naukę itp. (w tym organizowanych przez samorządy i uczelniane organizacje studentów oraz doktorantów), np. dni otwarte, targi edukacyjne, pikniki integracyjne, rajdy, spotkania z młodzieżą.
Natomiast, trudno z ustawie znaleźć jasny zapis, który taki obowiązek nakładałby na uczelnie oraz na studentów czy uczestników studiów podyplomowych, jeśli nie prowadzą zajęć ze studentami.
Jeśli takie osoby zobowiązane byłyby do odbycia praktyk zawodowych przewidzianych w programie studiów, przykładowo w ramach kierunków pedagogicznych, psychologii oraz kierunków medycznych, ale także studiów podyplomowych kursów, szkoleń i szkół letnich oraz innych form kształcenia, to przecież podmioty, które przyjmują na takie praktyki, zobligowane są dokonać weryfikacji, zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy, przed dopuszczeniem do takiej działalności. Jeśli jednak taka działalność organizowana będzie przez uczelnie, to wtedy taka weryfikacja powinna nastąpić.
Pozostają jednak również inne aspekty funkcjonowania uczelni, np. dzień otwarty albo targi edukacyjne, w którym co do zasady uczestniczą małoletni, w tym także z zagranicy.
Stąd więc pojawiają się wątpliwości:
Poniżej przedstawiono próbę odpowiedzi na powyższe wątpliwości
Ad. 1. Czy studenci, doktoranci oraz uczestnicy studiów podyplomowych podlegają obowiązkowi weryfikacji?
Z przepisów ustawy o ochronie małoletnich wynika, że weryfikacji powinni podlegać pracownicy podmiotu oraz osoby ubiegające się o zatrudnienie w uczelni. Natomiast ustawa milczy w kwestii studentów, czy doktorantów.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o ochronie małoletnich przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej działalności związanej. Istotne jest bowiem to, kim są takie osoby dopuszczane do innej działalności. Kim jest w tym kontekście inny organizator. Wydaje się, że uczelnia w stosunku do studentów/osób przyjętych na studia jest takim organizatorem wtedy gdy sama organizuje taką działalność. Pojawia się więc wątpliwość, czy w przypadku praktyk zawodowych w szkołach, szpitalach czy innych placówkach, uczelnia jest organizatorem, czy jednak ta placówka lub instytucja i to ona powinna zbierać stosowne informacje z Rejestru i KRK. Powyższy pogląd choć wydaje się zasadny nie znalazł jednak aprobaty w Komunikacie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 czerwca 2018 r. dotyczącym obowiązku (i zakresu) stosowania przez uczelnie ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczości na tle seksualnym. Ministerstwo wskazało, że „Jeżeli praktyki studenckie są związane z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi (m.in. praktyki, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz. U. poz. 131), to uczelnia jest zobowiązana do realizacji obowiązku wynikającego z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczości na tle seksualnym (Dz. U. z 2018 r. poz. 405)”. Mimo nowelizacji ustawy należy uznać powyższe stanowisko za aktualne.
Ad. 2. Kto w uczelni ma dokonywać weryfikacji, zwłaszcza w przypadku studentów, doktorantów, czy uczestników studiów podyplomowych i jak często?
Sama ustawa takich kwestii nie rozstrzyga – decydować więc będą o tym władze danej uczelni.
Przeważnie obowiązki weryfikacji studentów, doktorantów, czy uczestników studiów podyplomowych są powierzane kadrze administracyjnej w poszczególnych jednostkach (dziekanatach, biurach, sekretariatach) na podstawie stosownego upoważnienia do weryfikacji danych w Rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym w stosunku do osób mających kontakt z małoletnimi.
Przepisy ustawy nie rozstrzygają, jak często należy przeprowadzać weryfikację – na pewno powinna zostać przeprowadzona przed rozpoczęciem wykonywania ww. działalności, czyli w przypadku osób przyjętych na studia czy do szkoły doktorskiej, przed rozpoczęciem kształcenia albo przed podjęciem przez nich zajęć, praktyk zawodowych, zajęć praktycznych. Zaś decyzja o tym, czy i jak często będzie ona powtarzane powinna być powtarzana i kto będzie sprawował nadzór w tym zakresie powinna należeć do władz uczelni.
Ad. 3. jak należy dokumentować fakt przeprowadzenia weryfikacji i gdzie przechowywać dokumentację z tym związaną w przypadku osób ubiegających się o przyjęcie na studia wyższe, do szkoły doktorskiej, na studia podyplomowe, studentów, doktorantów oraz uczestników studiów podyplomowych oraz innych form kształcenia, jeśli podczas studiów albo innych form kształcenia będą wykonywać czynności związane z działalnością objętą ochroną małoletnich oraz gdzie te dokumenty należy przechowywać?
W pierwszej kolejności przepis art. 21 ustawy o ochronie małoletnich nakłada na uczelnie w ramach weryfikacji obowiązek uzyskania informacji z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, czy dane osoby, która będzie miała wykonywać czynności w związku z ww. działalnością są zamieszczone w tym Rejestrze.
Rejestr taki jest dostępny na stronie https://rps.ms.gov.pl/.
Informację z Rejestru można uzyskać wyłącznie elektronicznie i jest bezpłatna.
Warto jednak zauważyć, że taką informację mogą uzyskać wyłącznie osoby upoważnione i posiadające kwalifikowany podpis elektroniczny lub podpis potwierdzony profilem zaufanym ePUAP. Uzyskanie informacji z Rejestru z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze (Rejestr sprawców przestępstw na tle seksualnym jest bowiem możliwe tylko i wyłącznie, jeżeli dane osoby podpisującej pytanie są zgodne z danymi zawartymi w profilu zaufanym ePUAP lub danymi zawartymi w kwalifikowanym podpisie elektronicznym.
Ponadto, studenci, doktoranci czy uczestnicy studiów podyplomowych przed dopuszczeniem do zajęć są zobowiązani do przedłożenia informacji z Krajowego Rejestru karnego (dalej jako Rejestr) w zakresie przestępstw określonych w Kodeksie karnym w rozdziale XIX (przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu) i XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), w art. 189a (handel ludźmi) i art. 207 (znęcanie się) oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2023 r. poz. 1939) lub odpowiadających tym przestępstwom czynów zabronionych określonych w przepisach prawa obcego.
Taka informacja może być uzyskana w formie papierowej bądź w formie elektronicznej i powinna być przedłożona pracownikowi jednostki organizacyjnej uczelni upoważnionemu do przetwarzania danych osobowych niezbędnych do weryfikacji osób wykonujących zadania związane z działalnością objętą ochroną małoletnich i podlega opłacie w zależności od form uzyskania (20 zł – w przypadku formy elektronicznej albo 30 zł – w przypadku formy elektronicznej).
Informacji dot. KRK można uzyskać na stronie https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-zaswiadczenie-z-krajowego-rejestru-karnego . Problem polega jednak na tym, że zaświadczenie z KRK jest płatne:
– 20 zł w przypadku zaświadczenia uzyskiwanego elektronicznie (wtedy zaświadczenie można uzyskać w ciągu 10 dni kalendarzowych (liczonych od następnego dnia od dnia złożenia wniosku),
- 30 zł w przypadku zaświadczenia uzyskiwanego w Biurze Informacyjnym Krajowego Rejestru Karnego (ul. Czerniakowska 100, 00-454 Warszawa) lub w dowolnym punkcie informacyjnym Krajowego Rejestru Karnego – zob. Lista punktów informacyjnych Krajowego Rejestru Karnego)
Art. 21 ww. ustawy przewiduje również, że osoba posiadająca obywatelstwo innego państwa niż Polska (w szczególności student zagraniczny i doktorant zagraniczny), oprócz informacji z KRK, ma obowiązek również przedłożyć:
W przypadku gdy prawo państwa, z którego ma być przedłożona informacja, o której mowa w pkt 1-5, nie przewiduje jej sporządzenia lub w danym państwie nie prowadzi się rejestru karnego (brak takiej informacji albo brak rejestru) należy złożyć uczelni oświadczenie o tym fakcie wraz z oświadczeniem o braku prawomocnego skazania w tym państwie za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz nie
wydano wobec niej innego orzeczenia, w którym stwierdzono, iż dopuściła się takich czynów zabronionych, oraz że nie ma obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub ustawy stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z ochroną małoletnich
Warto podkreślić, że powyższe oświadczenia składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: "Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia". Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
Powstaje jeszcze pytanie, gdzie uczelnie powinny przechowywać ww. informacje i oświadczenia w przypadku studentów, doktorantów, czy uczestników studiów podyplomowych czy innych form kształcenia.
Otóż, ustawa o ochronie małoletnich przewiduje, że informacje z Rejestru pracodawca lub inny organizator utrwala w formie wydruku i załącza do akt osobowych pracownika albo dokumentacji dotyczącej osoby dopuszczonej do działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi.
Z punktu widzenia uczelni bardzo ważne jest określenie zasad dokumentowania, przechowywania i ewidencjonowania informacji (wydruków z Rejestru), ponieważ zgodnie z art. 21 ust. 9 ustawy instytucja ma obowiązek dołączania wydruków z Rejestru do akt osobowych lub innej dokumentacji dotyczącej osoby poddanej weryfikacji w Rejestrze.
Taka informacja ma zostać utrwalona w formie wydruku i załączona do dokumentacji dotyczącej osoby dopuszczonej do działalności objętej ochroną małoletnich.
Wydaje się więc, że takie informacje powinny być przechowywane w teczce akt osobowych studenta oraz dokumentacji doktoranta czy uczestnika studiów podyplomowych.
Ad. 6. W jaki sposób należy informować kandydatów na studia czy do szkoły doktorskiej, a także studentów, czy doktorantów o obowiązkach związanych z ochroną małoletnich?
W pierwszej kolejności wydaje się, że takie informacje powinny znaleźć się w zapisach regulaminów studiów wyższych czy studiów podyplomowych, a także regulaminach szkoły doktorskiej. Ponadto, taka informacja powinna znaleźć się w katalogach informacyjnych dotyczących studiów.
Do rozważenia pozostaje wskazywanie takich informacji w uchwale rekrutacyjnej - zgodnie z art. 70 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym uczelnia ustala warunki, tryb oraz termin rozpoczęcia i zakończenia rekrutacji oraz sposób jej przeprowadzenia. Uchwała senatu jest udostępniana nie później niż do dnia 30 czerwca roku poprzedzającego rok akademicki, w którym ma się odbyć rekrutacja, a w przypadku utworzenia uczelni lub studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu – niezwłocznie. Należy zatem rozważyć, czy powyższe dokumenty można dodatkowo określić jako dokument wymagane od kandydata na studia (zob. § 15 ust. 1 pkt 1 lit a. rozporządzenia MNiSW w sprawie studiów), z tym że w praktyce to nie jest warunek przyjęcia na studia, ale warunek ich podjęcia (czyli dopuszczenia do działalności), jeśli takie zajęcia są obligatoryjne i nie ma możliwości wyboru innych zajęć. W przypadku zajęć do wyboru nie ma w naszej ocenie obowiązku weryfikacji i zbierania informacji z Rejestru i z KRK na etapie wpisu na studia, czy po wpisie, a przed rozpoczęciem studiów – należy to przyjąć jako warunek dodatkowy, który należałoby weryfikować przed dopuszczeniem do zajęć i taka informacja powinna się znaleźć w sylabusach w programie studiów - jako warunek dopuszczenia do danych zajęć.
Ad. 7. Jakie sankcje przewiduje ustawa w razie braku weryfikacji? Czy w związku z niezłożeniem stosownych informacji i oświadczeń przykładowo student nie będzie mógł być dopuszczonym do zajęć z małoletnimi?
Art. 23 ust. 2 ustawy o ochronie małoletnich przewiduje, że dopuszczenie osoby do pracy lub do innej działalności związanej z małoletnimi bez uzyskania o tej osobie informacji z Rejestru jest wykroczeniem zagrożonym karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1000 zł. A zatem na pracownikach uczelni zobligowanych i upoważnionych do weryfikacji ciąży odpowiedzialność karna w przypadku jej nieprzeprowadzenia.
W przypadku studentów, doktorantów, czy uczestników studiów podyplomowych działania o charakterze sankcyjnym powinny polegać na odmowie dopuszczenia do zajęć, co w konsekwencji będzie prowadzić do niezaliczenia takich zajęć, co będzie mogło prowadzić do skreślania z listy studentów.
W przypadku gdy uczelnia przewiduje złożenie takiego zaświadczenia przed podjęciem studiów i regulamin studiów taki warunek wprowadza, to także może skutkować skreśleniem z listy studentów z powodu niepodjęcia studiów. Do rozważania także pozostaje dla studentów wyższych lat, czy jeśli takie zajęcia są obowiązkowe, to brak takiego oświadczenia (jak już wcześniej podjęli studia i nie było takiego obowiązku) może skutkować skreśleniem z powodu braku udziału w obowiązkowych zajęciach. Ale tu także wymagałoby to ingerencji w treść regulaminu studiów, a w tym roku jest to już niemożliwe.
Data publikacji: 20 czerwca 2024 r.
Aleksandra Matukin-Szumlińska i Piotr Szumliński
